Orgeltalent Wibren Jonkers over 'ver­an­de­ren­de' Psalmen: 'Er is een gebrek aan kennis'

'Ook een eredienst is niet altijd zo'n verheffende gebeurtenis als dat je zou willen', merkt Wibren ergens halverwege het gesprek nuchter op. Het tekent zijn relativeringsvermogen en ook de wijsheid die hij in zijn nog korte loopbaan als organist en theoloog in opleiding, heeft opgedaan. De organist is muzikaal begaafd, welbespraakt en komt zeer bedachtzaam over. Zo wil hij niet teveel met mooie 'one-liners' strooien omdat volgens hem 'niet alles in woorden te vangen is'.

Toch steekt hij zijn mening ook weer niet onder stoelen of kerkbanken. Zeker niet als het gaat om nieuwe manieren van Psalmen zingen en spelen. Vanuit zijn christelijk gereformeerde achtergrond weet hij maar al te goed dat er graag 'behoudend' over de Psalmen (van 1773) gedacht wordt. 'Mensen zijn soms bang om 'hun' Psalmen te verliezen. Maar juist als je zo'n liefhebber bent van de Psalmen wil je ze denk ik ook weleens op een andere manier zingen of reciteren. Of naar een andere, onberijmde vorm kijken', zegt de organist scherp.

Drijfzand

Wibren is daarbij streng voor mensen die krampachtig aan de oude berijming vasthouden. 'Want dan vraag ik mij weleens af: Gaat het je om de berijming en het daarbij behorende 'goede gevoel'? Of gaat het je echt om die heilige woorden uit de Schrift? Er zijn genoeg liturgische ontwikkelingen waar te nemen waarbij de Psalmen in de verdrukking komen, maar die komen volgens mij meer voort uit een misverstaan van liturgie en theologisch drijfzand.'

Naar eigen zeggen groeide Wibren op 'met een heel smal deel' van de kerkmuziek: 'Dat deel vond ik heel interessant en waardeer ik nog steeds. Ook de Geneefse Psalmen. Maar toen ik ging studeren kwam ik als vanzelf in aanraking met andere kerktradities. Er ging een wereld voor mij open. Je gaat dan wel vragen stellen aan de traditie waar je uitkomt. Dat is ook wel gezond ergens.'

Door de grote vraag naar organisten speelde Wibren al snel in 'andere liturgische contexten'. 'Je bent als jonge organist een gewild object. Dus zo kwam ik buiten die christelijk gereformeerde bevindelijke bubbel. Daarbinnen hoor je vaak: 'We hebben alle focus op het Woord', en daar zijn ook sterke argumenten voor. Maar waarom behelst dat dan automatisch dat je vervolgens alle andere onderdelen, heel kort door de bocht, eigenlijk totaal onderwaardeert? Want daar komt het toch wel op neer.'

Discussie voeren

Wibren vervolgt: 'Als je kijkt naar het gebrek aan kennis op dat gebied, ook bij predikanten, is dat echt ergerniswekkend. Dat je denkt: we zijn hier bezig met de dienst aan de Allerhoogste. Het gaat niet alleen om die driekwartier uitleg van de Schrift, het gaat allereerst ook om de Schriftlezing zelf, om maar eens iets te noemen. Maar ook dat je, in lijn met Luther, alle muziek in een eredienst ook als Woordverkondiging kunt zien. Dat kun je dus veel breder trekken.'

Toch is het volgens Wibren niet alleen maar kommer en kwel in de kerk waar hij vandaan komt. 'Het bemoedigt mij wel dat je ook in deze bevindelijke context toch wel een interesse ziet bij een bepaald deel voor meer liturgische muziek. Zo zit het bij een Evensong-avond vaak vol met refo's. Al kun je daar ook kritisch op zijn want dat is soms vooral een programma met liederen, waarvan sommige mensen niet eens meer doorhebbben wat ze aan het doen zijn. Maar laten we in ieder geval maar eens op de inhoud hier een discussie over voeren. Want dat gebeurt in mijn ogen nu niet.'

• Naar de podcast

Over de podcast: Elsbeth Gruteke is voor ‘Alle registers open’ in de Oenenburgkerk in Nunspeet. Daar ontmoet ze Wibren Jonkers achter het Hendriksen & Reitsma-orgel. Naast zijn orgelstudie aan het conservatorium in Amsterdam, studeert hij theologie aan de TUA. Hij hecht grote waarde aan het kerk-muzikale karakter van zijn vak en is actief waar geloof en muziek elkaar ontmoeten. De eredienst is het hart van zijn muzikale werk. Muziek geeft zuurstof aan het geloof omdat er iets gebeurt waaraan je geen woorden kunt geven. Zonder muziek zou Wibren niet kunnen geloven, het maakt hem ontvankelijk.